Hatt-ı Hümâyun

Hatt-ı hümâyun, (Osmanlı Türkçesi: خط همايون), Osmanlı padişahlarının önemli konularda bizzat yazdıkları ya da notlar düştükleri fermanlara verilen ad.

Sultan Abdülmecid'in hatt-ı hümayununda, bazı camilerin tamir edilmesi gerektiği hakkında emir veriliyor. Köşegen içindeki kırmızı el yazısı orijinal mutabakat defterinin sadrazam tarafından özetlenmiş kısmıdır. Bu özette adı geçen yapılar Cuma ve Bayram namazları için hızla yeniden inşa edileceklerdir.

Osmanlı devlet düzeni içinde en önemli yazılı buyruklar olan hattı hümayunlar, Osmanlı sülalesinin simgesi olan al renkli keseler içinde taşınır, üç kez öpülüp başa götürüldükten sonra açılarak okunurdu. Bu fermanlar, Padişah tarafından şahsen yazılıyordu, ancak bir saray katibi tarafından da kopyalanıyordu. 

Genellikle padişaha, sadrazam veya Osmanlı hükûmetinin bir başka memuru tarafından verilen bir belgeye yanıt olarak yazılmışlardır. Bu nedenle, bir dilekçe mektubunun onaylanması veya reddi, bir raporun onaylanması, bir talep için izin verilmesi, bir kararname ile ilgili açıklama veya diğer hükûmet belgelerine cevap verilmiş olabilir. 

Hatt-ı hümayunlar var olan bir belgeye yanıt olarak değil, sıfırdan da oluşturulabilir. Osmanlı İmparatorluğunu modernize etmeyi amaçlayan Tanzimat reformundan (1839) sonra rutin türden hatt-ı hümayunlar yerine, padişah tarafından padişahın sözlü yanıtının belgeye kaydedildiği irâde-i seniyye uygulaması yerini almıştır.

İstanbul'daki Osmanlı arşivlerinde yaklaşık 100.000 hatt-ı hümayun var. En bilindik hatt-ı hümayunlar arasında Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) yer alır. "Hatt-ı hümayun" terimi bazen de edebî anlamda, yani bir Osmanlı Sultanı tarafından yazılan bir belge anlamına gelebilir.